Zasiłek dla obojga rodziców

Trybunał Konstytucyjny zakwestionował przepis ustawy o świadczeniach rodzinnych, uniemożliwiający przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego rodzicowi sprawującemu opiekę nad niepełnosprawnym dzieckiem w sytuacji, gdy takie prawo nabył już współmałżonek z tytułu opieki nad innym niepełnosprawnym dzieckiem w rodzinie.

Trybunał rozpoznawał skargę ojca, Romana Wysockiego, któremu odmówiono prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na niepełnosprawnego syna, ponieważ jego żona miała już ustalone prawo do świadczenia na drugie niepełno-sprawne dziecko. Mężczyzna jest ojcem trojga niepełnosprawnych dzieci. By się nimi opiekować, oboje rodzice musieli zrezygnować z pracy.

W myśl ustawy o świadczeniach rodzinnych, od 1 maja br. opiekunowi dziecka niepełnosprawnego przysługuje świadczenie pielęgnacyjne w wysokości 1 tys. zł miesięcznie. Warunkiem jest rezygnacja z pracy zarobkowej. Zasada jest taka: jedno świadczenie dla jednego opiekuna bez względu na ilość niepełnosprawnych dzieci w rodzinie. Zakwestionowany przepisy ustawy to art. 17 ust. 5 pkt 4 – uniemożliwia on przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego rodzicowi, który rezygnuje z zatrudnienia w związku z koniecznością sprawowania opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem, w sytuacji, gdy współmałżonek ma już ustalone prawo do tego świadczenia na inne niepełnosprawne dziecko w rodzinie.

W ocenie strony skarżącej, zapis ten – w zakresie, w jakim odnosi się do rodzin dotkniętych niepełnosprawnością kilkorga dzieci – jest niekonstytucyjny. Przede wszystkim narusza konstytucyjne prawo do równości wobec prawa, prawo do ochrony małżeństwa, rodziny, macierzyństwa i rodzicielstwa oraz prawo do szczególnej pomocy rodzinom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej.

Co może rodzic

– Dzieci wymagają stałej całodobowej opieki i pielęgnacji. Nie są samodzielne. Oboje rodzice musieli zrezygnować z pracy, by podjąć się opieki nad nimi. Charakter świadczenia pielęgnacyjnego wskazuje, że ma ono na celu zrekompensowanie rodzinie ubytku dochodów w związku z zaprzestaniem pracy z tytułu opieki nad niepełnosprawnym dzieckiem. Ustawodawca nie uwzględnił okoliczności, iż rodziny wychowujące więcej niż jedno niepełnosprawne dziecko znajdują się w trudniejszej sytuacji materialnej niż rodziny z jednym niepełnosprawnym dzieckiem – argumentował pełnomocnik skar- żącego, mec. Waldemar Bakun. Jego zdaniem, kwestionowana regulacja stanowi swego rodzaju zachętę do pozorowania rozpadu rodziny w celu uzyskania tego świadczenia. Może również doprowadzić do sytuacji, że dzieci – wobec braku środków na zapewnienie im opieki przez rodziców – mogą być przekazane pod opiekę instytucjom publicznym, co w konsekwencji może skutkować utratą więzi między rodzicami a dziećmi.

Argumentację tę podzielił Rzecznik Praw Obywatelskich. – Ustawodawca, wprowadzając zapisy uniemożliwiające kumulowanie świadczeń opiekuńczych w rodzinie, nie dostrzegł, że sytuacja rodzin opiekujących się więcej niż jednym dzieckiem z niepełnosprawnością jest bardzo ciężka. Nie widzę powodu, dla którego ustawodawca nie mógłby doprowadzić do sytuacji, w której w przypadku wielu dzieci niepełnosprawnych w rodzinie zarówno ojciec, jak i matka skorzystaliby z uprawnienia do świadczenia pielęgnacyjnego – mówił mec. Lesław Nawrot, reprezentujący RPO. – Gdyby rodzina skarżącego, korzystając z przysługujących jej uprawnień, wobec braku możliwości sprawowania właściwej opieki zdecydowała się oddać kolejne dziecko niepełnosprawne do publicznego zakładu opiekuńczego, z całą pewnością wymagałoby to znacznie większych nakładów ze strony finansów publicznych niż przyznanie stosownego wsparcia w formie świadczenia pielęgnacyjnego – dodał. Innego zdania była Prokuratura Generalna. – Zwiększenie pomocy finansowej państwa adresowanej do rodzin znajdujących się w bardzo trudnej sytuacji materialnej, zwłaszcza do rodzin, które wychowują kilkoro dzieci niepełnosprawnych, jest społecznie uzasadnione i pożądane. Choćby poprzez zwiększenie wysokości różnego rodzaju dodatków. Nie oznacza to jednak, że reguła przyjęta w ustawie o świadczeniach rodzinnych jest niekonstytucyjna. Świadczenie pielęgnacyjne nie jest bowiem jedynym świadczeniem finansowym przewidzianym dla rodzin wychowujących niepełnosprawne dzieci, gdyż ustawodawca, kierując się finansowymi możliwościami państwa, stworzył całościowy system pomocowy również dla tych rodzin – oceniła prok. Grażyna Grodzińska. Ostatecznie TK uznał, iż kwestionowany przepis jest niezgodny z art. 71 Konstytucji głoszącym, iż „rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych”.

– Konstytucja wymaga od państwa, żeby tym rodzinom zapewnić szczególną pomoc. Powinna ona być, zdaniem Trybunału, rzeczywista, skuteczna, dostosowana do ciężkości sytuacji tych rodzin. […] Nie można oszczędzać na tych rodzinach, w których jest wiele osób niepełnosprawnych wymagających opieki. Przypominam, że ustawa o świadczeniach rodzinnych w pierwotnym brzemieniu dopuszczała taką możliwość, że obydwoje małżonkowie czy faktyczni opiekunowie dzieci niepełnosprawnych mogą, rezygnując z pracy, otrzymać świadczenie pielęgnacyjne. Niemożliwość uzyskania takiego świadczenia […] stwarza szansę, że dzieci te znajdą się w zakładach opieki społecznej i koszt ich utrzymania będzie znacznie większy – uzasadniała sędzia sprawozdawca Teresa Liszcz. – Nigdzie takiej cierpliwości, takiego serca, takiej opieki nie znajdzie osoba niepełnosprawna, jak w rodzinie. Dlatego trzeba uszanować to, że ci rodzice decydują się na pełnienie tej opieki – mówiła sędzia.